Afgelopen mei streek het European Christian Environmental Network (ECEN) voor haar tweejaarlijkse conferentie neer in Oslo, de ‘Green Capital of Europe’ van 2019. Ditmaal was de blik nadrukkelijk naar de omgeving gericht. Middels het thema ‘Wat kunnen de kerken bijdragen aan een duurzame samenleving?’ bespraken deelnemers uit elf landen hun visies om gezamenlijk het hoofd te bieden aan de grootste ecologische vraagstukken van deze tijd. 

Met de keuze voor Oslo kwam klimaatverandering hoog op de agenda te staan. Dat was tot voor kort in Noorwegen niet vanzelfsprekend. De economische belangen zijn groot: bijna de helft van de Noorse export bestaat uit ruwe olie en gas. Maar de Noorse kerken zetten sterk in op bewustwording door te hameren op een veel eerlijker aandeel in het terugdringen van de CO2-uitstoot. Dat lijkt effect te hebben: de term ‘olieverslaving’ is niet langer taboe. Lastiger is kerkelijke organisaties te bewegen hun investeringen in olie en gas op te geven; veel kerkleden vinden in deze sector nu eenmaal werk. Andere landen herkennen dit, zoals Polen waar de kolenindustrie een sterke positie heeft. 

Vruchtbaar zijn

Niettemin sijpelen discussies rond duurzaamheid onmiskenbaar de kerken binnen. Het ECEN signaleert steeds meer lokale activiteiten, van buurtmaaltijden en ecologische excursies tot tuinen om de biodiversiteit op te vijzelen. Ook de aanwas van het aantal groene kerken versnelt; in Noorwegen bijvoorbeeld staat de teller inmiddels op 240, in Schotland op 450 en in Frankrijk op 285. Het Franse ‘succes’ is opmerkelijk, omdat de eerste kerk er zich pas in 2016 aanmeldde. Het brengt het aandeel rooms-katholieke kerken binnen het netwerk meer in evenwicht ten opzichte van de protestante kerken.  

De Franse inbreng op de conferentie werd nog versterkt dankzij een solide lezing over ‘degrowth’, een opkomende internationale beweging die een duurzaam alternatief voor het kapitalisme wil ontwikkelen. Groei is goed, maar waartoe? De Bijbel telt meer dan duizend passages over groei, maar telkens gaat het over rijkdom, zegen, vruchtbaar zijn. Groei betekent dat we delen van wat we zelf hebt ontvangen. Vanuit een eigen theologie van groei zouden kerken ook beter in staat zijn om een kritischer stem te laten horen waar het gaat om structuren en systemen die machten in stand houden – een notie die zelfs bij de Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de VN ontbreken. 

Praktisch bezig

Elementen van zo’n kritische stem komen in de slotverklaring terecht: de kerk moet nu leiderschap tonen, zowel naar binnen als naar buiten. Maar groene kerken zijn het liefst praktisch bezig, dat biedt de beste gelegenheid om sociale en ecologische kwesties met elkaar te verbinden. Zoals de gemeente van Manglerud, in een buitenwijk van Olso, die tientallen fruit- en groentebakken op het dak en rondom het gebouw heeft geplaatst. In de zeven jaar dat dit project draait heeft deze kerk veel alleenstaande ouderen aan zich weten te binden, een weloverwogen manier om eenzaamheid, een fors probleem in de Noorse samenleving, tegen te gaan. 

Of neem Solveig Egeland, een Noorse vrouw uit de omgeving van Oslo. In 2016 besloot zij iets te doen aan het plastic afval dat elke dag kwam aangespoeld. Met een haarscherp beeld voor ogen – “een visoen van God” – begon zij geld in te zamelen voor de bouw van een varend kapel, behangen met kleurrijke dakpannen van gerecycled plastics. Eenmaal af zal deze ‘Hope Cathedral’ een plekje krijgen in de haven van Oslo, een bezinningsoord over de relatie tussen mens en oceaan. Noorse kerkleiders die haar onlangs bezochten, vroegen of het allemaal wel gaat lukken. “Nee, ik geloof, en daarom weet ik het zeker.” 

Tekst: Tjirk van der Ziel